पतञ्जलिमतानुसारं परिभाषाशब्दस्यार्थेऽन्येषां विदुषां परिभाषाशब्दस्यार्थसन्निवेशः ।
Abstract
अन्येषां विदुषां मतानुसारं परिभाषाशब्दार्थः
न प्राप्यते पाणिनेरष्टाध्यायां ‘परिभाषा’ इत्याख्यः शब्दः । तथाऽपि दाक्षिपुत्रस्य व्याकरणशास्त्रे परिभाषासूत्राणामत्यधिकं महत्त्वं विद्यते । परिभाषासूत्रविषये काशिकायां वामनजयादित्याभ्यामुक्तं यत् -
परिभाषेयं स्थानिनियमार्था । अनियमसड़्ग्रहे नियमो विधीयते । [1]
अस्य मतानुसारं परिभाषा स्थानौ कश्चन नियमं स्थापयति । परिभाषाणामीदृशं महत्त्वं समनुभवन् महाकाव्यग्रन्थे शिशुपालवधेऽपि कथितं यत् -
परितः प्रमिताक्षराऽपि सर्वं विषयं व्याप्तवती गता प्रतिष्ठाम् ।
न खलु प्रतिहन्यते कुतश्चित् परिभाषेव गरीयसी यदाज्ञा ॥ [2]
अत्र महाकवेः माघस्य कथनानुसारं परिभाषायाः कथनं भगवत आज्ञा सदृशं विद्यते यस्याः प्रतिहननमेव न शक्यते । परिभाषाणां विषयेऽन्येषां विदुषां मता अपि व्याकरणशास्त्रे विद्यन्ते । यथा –
[1] काशिका – रचयिता – वामनजयादित्यौ – 1.1.3.
[2] शिशुपालवधम् -–16.80
Downloads
References
कालशका – रचलयता – िामनजयालदत्यौ – 1.1.3.
लशशुपाििधम्-–16.80
कातन्त्रपररभाषािृलतः – दुगथलसंहः – (पररभाषासंरहः – अभ्यंकरः – पृ-49 )
शब्दकल्पद्रुमः – भागः -3 पृ-52
पररभाषेन्दुशेखरस्य टीका – जयदेिलमश्रः – लिजया टीका – पृ- 4 )
पररभाषेन्दुशेखरस्य गदा टीकायाम्– िैद्यनार्थपायगुण्डे– पृ-2
महाभाष्यम्-–.1.49
पररभाषेन्दुशेखरः -1