वैदिक साहित्य औशधिविग्यान
Abstract
सृष्ट्यादौ परमात्मना प्रस्फुट्यते स्म ज्ञानाग्निवायोरादित्यांगिरार्चतु ऋषिणामन्तकरणेषु यत दर्शनं तत् प्रसिध्धं वेदनाम्ना । अतः नामकरणमपि मोपरि विहितं ऋक्यजुसामाथर्वाः ।
प्रागैतिहासिककालात भारतीयचिन्तनपरम्परायाम् सांस्कृतिकगतिविधेः आमूलपरीक्षणम् कृत्वा यदि तर्हि प्रतीयते यत देशप्रतिभाः कालस्यानंतव्याहतप्रवाहे लोकमङ्गल उदात्तादर्श च लक्ष्यीकृत्य संदधति । सर्वोत्कृष्टप्राचीनतमश्रुतिसाहित्यैव सर्वेषाम लौकिकानां विषयाणाम उद्भवस्थानमस्ति । तेषु एक औषधिशास्त्रमपि कल्पते तरयोत्पतिः अथर्ववेदस्य शौनकीयशाखायाम तथा तस्यापराभिधानम् यातुवेदः वा भेषजवेदः ।
अथर्ववेदे प्राचूर्य वर्तते वनौषधिवर्णनस्य । जीवन- नैरुज्य- दीर्घायुकामनाभ्यः औषधिविज्ञानं वरप्रदानं अस्माकम कृते । वनौषधिविज्ञानविषये चुक्तदर्शनं अथर्वागित्स्यात्रिऋषिणाम प्रशस्यते भूरि-भूरि । किं प्रयोजनं औपध्याः ? रोगजननं आतींनाशाय नासाम ज्ञानमावश्यकं संसारयोनीमिव ।
Downloads
References
१ मनुस्मृतिः -:१:२१
२ श- ब्रा - १२:६:९, १३तः १४
३ द्वा सुपर्णा सयुजा --- ऋः ९:१६४:२०
४ यजर्वेद - ४०:२
५ ४०:८
६ यज्जाग्रतो --- यु अ३४:१
७ अथर्ववेदः - १०:२
८ ऋग्वेद - १०:१८:२
९ अथर्ववेद - १०:२
१० यजुर्वेद, अ-३६:२४
११ ऋग्वेद १०:१८:२
१२ १०:१८:६
१३ अथर्ववेद - ८:२६
१४ प्रधानम विद्यायन "
१५ ९:८:१० " –
१६ ७:७६:४
१७ - ६:१०९:३
१८ यजर्वेद - २५:७
१९ अथर्ववेद - १:२४:१ "
२० - ४:९.८
२१ - ८: ७:१०
२२ ऋग्वेद- २:३३:४
२३ अथर्ववेद - ५:२९:१
२४ यजुर्वेद - २१:५८
२५ उत त्वा दैव्या---
२६ अश्विना ऋ-८:१८८
२७ अथर्ववेद – २९५ –
२८ १९:३४:१०
२९ -५:४:९
३० - ४:९:८
३१ - ६:८:३
३२ तै सं -२:३:५:२
३३ अथर्ववेद - १९:४४:२
३४ काठकसँहिता - ११:३
३५ ऋग्वेद- १:५०
३६ भावपकाशनिघण्टु-१:२:१
३७ सायण
३८ अथर्ववेद- ३:७
३९ -९:२३:१
४० - २:३
४१ - ६:९०:२
४२ ७:४२:२
४३ ६:११९:२
४४ ६:११९:३
४५ ऋग्वेद- १९१७:२४
४६ - १:११७:१७
४७ अथर्ववेद - ६:११
४८ ५:२५:६
४९ – ५.१३.४